kutubhona

Абдуллоҳ ибн Умар, Авзоий, Молик шундай раъй билдирган, Авзоий бундай деди: «Мусулмонлар имомлари жизя ерини сотишдан доим қайтариб келишди ва мусулмон уламолар буни макруҳ кўришади». Шаъбийнинг ривоят қилишича, Утба ибн Фарқад Фурот дарёси соҳилидаги бир ерни сотиб олиб у ерда қасаба (янги қудуқ қазилган жой) қилмоқчи бўлди. Буни Умарга айтган эди у: «Уни кимдан сотиб олдинг», деди. Утба: «Эгаларидан», деди. Муҳожирлар ва ансорлар тўплангач Умар: «Эгалари мана булар, хўш булардан бирон нарса сотиб олдингми», деди. Утба: «Йўқ», деди. Шунда Умар: «Уни кимдан сотиб олган бўлсанг ўшанга қайтариб бер ва пулингни қайтариб ол», деди. Уламоларнинг хирожий ерни аҳли зиммадан сотиб олишни макруҳ кўрганларининг сабаби шуки, бу ер эгалиги мусулмонларга маҳкам қилиб қўйилган. Демак бу ер вақфга ўхшаб қолди. Вақф эса сотилмайди. Қолаверса бундай ерни аҳли зиммадан сотиб олиш мусулмонни хирож тўлайдиган қилиб қўяди. Уламолар хирож тўлашни мусулмонлар халос бўлиши вожиб бўлган бир хорлик деб ҳисоблашган. Ҳатто улар кимки хирож тўлашни қабул қилса, хорликка рози бўлибди, деган фикрни билдиришган. Лекин бундай ерни сотиб олишда ҳеч қандай зарар йўқ, деб биладиган бошқа саҳобалар ва фақиҳлар ҳам бор. Баъзи саҳобалар хирож ерларидан сотиб олганлар. Масалан ривоят қилинишича Ибн Масъуд бир деҳқондан ер сотиб олган. Саврий бундай деди: Агар имом куч билан олинган юрт аҳлини ўзларининг ерларида жойлаштирса улар бу ерларни бир-бирига мерос қилиб қолдиришади ва сотишади. Ибн Сирин ва Қуртубийдан ҳам шунга ўхшаш раъй ривоят қилинган. Аҳмаддан шундай дегани ривоят қилинди: «Агар сотиб олиш осонроқ бўлса киши ўзига етарли бўлганини ва одамлардан беҳожат қиладиганини сотиб олади».

Куч билан фатҳ қилинган ва аҳли хирож тўлашлари шарти билан жойлаштирилган ер воқесига диққат билан назар ташланадиган бўлса, бу ерни фарзандлар оталаридан, кейинги авлод олдингиларидан мерос қилиб олишганига, саҳобалардан ва мусулмонлардан ҳеч ким бунга қарши чиқмаганига гувоҳ бўлинади. Бу эса хирожий ер ушрий ер каби мерос қилиб олинишига шаръий далилдир. Лекин хирожий ерда мерос қилиб қолдириладиган нарса фақат унинг доимий манфаатидир, холос. Бу ернинг эгалиги мерос қилиб